فرش ماشینی گونه‌ای مصنوعی از قالی است که بر خلاف قالی دستبافت توسط ماشین‌آلات صنعتی بافته می‌شود. به دلیل سرعت تولید و همچنین ارزان بودن مواد اولیه نسبت به قالی دستبافت قیمت ارزانتری دارد و از مزایای آن ساده‌تر بودن اجرای آن، بهتر بودن نقش و باکیفیت‌تر انواع تصاویر هنری و شخصی روی آن است.[۱] فرش‌ماشینی ۱۰ درصد صادرات غیرنفتی ایران را در اختیار دارد.
پیشینه فرش ماشینی
پیشینهٔ تلاش برای تولید فرش در ایران، به هزارهٔ دوم پیش از میلاد می‌رسد. فرش پازیریک کهن‌ترین فرش جهان، اثری ایرانی است. آثار گران‌بها و زیبایی که از بخش‌های مختلف ایران به دست آمده، گواه آن اند که منسوجات ارزشمند و بحث‌برانگیزی در این دوران وجود داشته‌اند، از جمله تابوت سفالی دوران دالما، کردستان، همچنین آیینهٔ مسیِ زنگ‌زدهٔ نوعِ ایلامی در تپه سیلک و سایر مناطق.[۱]

بعد از گذشت هزاره‌های متمادی، تقریباً در هزارهٔ دوم پیش از میلاد، انسان توانست چگونگیِ به‌هم‌ریسیدنِ نخ‌ها و ساختنِ طناب را کشف کند. این اکتشاف مانند تمام اکتشاف‌های تاریخ فواید بسیار سودمندی برای هنر و صنعتِ آن دوران داشت. از جمله آن که از رشته‌های درهم‌تنیدهٔ طناب مانندی برای زیباییِ ریشه‌های فرش استفاده می‌کردند. آثار به‌دست‌آمده از مناطقی مانند گورهای مارلیک، قلعهٔ کوتی در دیلمان، و همچنین حسنلو نزدیک ارومیه شاهدهایی بر این ادعا هستند.

تاریخچه پیدایش فرش ماشینی در ایران نشان می‌دهد که این محصول در ایران عمری تقریباً ۴۰ ساله دارد. در ابتدای دهه ۵۰ اولین فرش ماشینی تولید داخل در کارخانجات مخمل و ابریشم کاشان توسط ماشین‌های مخمل بافی ژاکارد و با الیاف مصنوعی براق و پرز نسبتاً کوتاه و وزن سبک، بافته و روانه بازار گردید.[۳] همزمان با آن عده‌ای از تجار، فرش‌هایی با همین مشخصات و تا حدی مرغوب‌تر از کشور بلژیک وارد بازار ایران نمودند و سلیقه ایرانی را با پدیده فرش ماشینی آشنا کردند.

با مشاهده استقبال نسبتاً مطلوبی که مردم از فرش ماشینی به عمل آوردند صاحبان گروه صنعتی بهشهر که از کارخانه‌داران و سرمایه‌گذاران خوشنام کشور بودند، اقدام به تأسیس شرکت بزرگی به نام شرکت صنایع کاشان نمودند که فعالیت آن در زمینه تولیدات مواد مرتبط با فرش و همچنین خود فرش ماشینی بود و اولین محصول آن در سال ۱۳۵۳ به بازار عرضه شد. این محصول با نمونه‌های قبلی کاملاً متفاوت و شباهت‌های زیادی به فرش دستباف داشت که به خصوص نوع پشمی آن فوق‌العاده مورد اقبال عمومی قرار گرفت. متعاقب آن شرکت‌های دیگری از جمله شرکت شهباف که بعدها به فرش گیلان تغییر نام داد و همچنین شرکت‌های فرش پارس و مولن روژ (نقش ایران) و فرش اکباتان تأسیس و به رقابت پرداختند.

این امر تا اواخر سال ۵۷ به‌طور معمول ادامه داشت و شرکت‌های بزرگ تولیدکننده فرش با هم در حال رقابت بودند. پس از مصادره اموال و کارخانجات تعدادی از سرمایه‌داران ایرانی در سال ۵۸ از جمله شرکتهای ملی (مصادره شده)، کارخانجات فرش ماشینی موجود نیز چون صدها واحد تولیدی دیگر زیر پوشش مدیریتی سازمان‌های دولتی مثل سازمان صنایع ملی ایران، بنیاد مستضعفان و جانبازان و … درآمد و مدیران دولتی اکثراً کم تجربه و بیگانه با مسائل صنعت، به مدیریت این کارخانجات بزرگ و با ارزش منصوب شدند و از آن پس منحنی حیات این کارخانجات به سراشیبی افتاده و رو به افول نمود.

در سال ۵۷ تعدادی از متخصصان صنعت نساجی و دست‌اندرکاران صنعت فرش ماشینی و همچنین پاره‌ای از کارخانه‌داران که تا آن زمان در رشته‌های دیگر نساجی فعال بودند به فکر ایجاد واحدهای جدید فرش ماشینی افتادند و کارخانجاتی از قبیل قالی سلیمان، فرش مشهد، فرش شیراز (دناژ)، فرش مازندران، فرش باستان و ستاره کویر و تعدادی دیگر در گوشه و کنار کشور و با ماشین‌های مربوط به آن زمان مثل وندویل ALD۶۱ و AL۱ و TEXTIMA شروع به کار نمودند و از همین‌جا سیر تحول فرش ماشینی در بخش خصوصی و توقف یکی پس از دیگری کارخانجات بزرگ موجود تحت پوشش دستگاه‌های دولتی آغاز شد. با انتقال تدریجی متخصصان شاغل در کارخانه‌های بزرگ به کارخانه‌های نوپا رقابت جدیدی در زمینه تولید فرش ماشینی در میان واحدهای بخش خصوصی درگرفت، ولی تحول اساسی در صنعت فرش ماشینی در کشور از سال ۶۵ شروع شد که این سیر تحول موجب ایجاد بیش از ۱۶۰۰ واحد کوچک و بزرگ تولیدکننده فرش گردید که در حال حاضر مشغول رقابتند.
فرش ماشینی کالایی باحساسیت زیاد
امروزه خرید فرش ماشینی دیگر مانند قبل نیست.در زمان های نچندان دور افراد تقریباهرساله اقدام به خرید فرش ماشینی میکردند اما امروزه باافزایش قیمت فرش1200شانه کاشان افراد توانایی خردی هرساله را ندارند بنابراین باید در مراقبت از ان کوشا باشند.خانواده ها در زمان قدیم اقدام به شستن فرش خود در حیاط منزل میکردند.درست است که شستن فرش در منزل حال و هوای خواص خود را داشتو نماد امدن فصل هار نیز بود اما به دلیل اینکه این کار اصولی صورت نمیگرفت معمولا باعث میشد تا به فرش اسیب برسد. ما در ادامه مقاله ای باعنوان تفاوت شستن فرش در خانه و قالیشویی اورده ایم تا به تفاوت هردو بپردازیم.
تفاوت شستن فرش در خانه و قالیشویی
در حالی که فرش مانند سرامیک نظافت روزانه نمی‌طلبد، ولی لازم است فرش‌ها هر سال یا هر 18 ماه یک بار قالیشویی نیاز دارند، حتی اگر روزانه آن‌ها را جارو می‌زنید. نظافت مرتب فرش‌ها عمر فرش را بیشتر می‌کند و هوای فضا را تازه می‌کند و هم‌چنین باعث کاهش آلرژی و بیماری‌ها می‌گردد.
لازم است فرش‌ها خوب و حرفه‌ای شسته شوند. هر چند بسیاری از افراد برای صرفه جویی در هزینه‌های خود فرش‌ها را تمیز می‌کنند ولی با وجود ارزان بودن این روش اصلا کارامد و خوب نیست و وقت بسیار و زحمت فراوانی می‌طلبد. حتی بسته به روش شستشو ممکن است افراد ناشی فرش را خراب کنند که این موضوع هزینه زیادی را به شما تحمیل خواهد کرد.
وقتی که قرار است کار قالیشویی را خودتان انجام دهید، سه موردی که باعث خراب شدن فرش می‌شوند را هرگز فراموش نکنید :
استفاده بیش از حد از شامپو فرش
خیس کردن بیش از حد فرش
قرار دادن وسایل روی فرش خیس
خراب شدن فرش در نتیجه‌ی استفاده بیش از حد از شامپو زمانی رخ می‌دهد که بیش از حد از شامپو استفاده می‌کنیم و یا این‌که فرش به حد کافی با آب خیس نشده است. وقتی فرش را خودمان در خانه می‌شوییم، این امر اجتناب ناپذیر است. این موضوع مهم‌ترین دلیل برای شستن فرش‌ها در قالیشویی و به صورت حرفه‌ای است. اگر مواد کثیف ریخته شده روی فرش در اسرع وقت و به خوبی از فرش شسته نشوند، بعد از مدتی دیگر از فرش پاک نمی‌شوند و بدین صورت فرش نشسته باقی می‌ماند.
خیس کردن بیش از حد فرش زمانی رخ می‌دهد که آب زیادی جذب فرش می‌شود و این امر باعث از بین رفتن رنگ فرش می‌شود. حتی برخی از فرش‌ها در این صورت پاره می‌شوند. وقتی پشت فرش خیس می‌شود، خشک کردن آن بسیار دشوار خواهد بود و به این صورت بدفرم شدن و باد کردن فرش نیز به مشکل قبلی اضافه خواهند شد.
اما مورد اخر ضررهای شستشوی فرش در خانه، قرار دادن وسایل سنگین بر روی فرش خیس می‌باشد. انواع زیادی از وسایل چوبی وقتی در تماس با سطح خیس قرار می‌گیرند، رنگ‌شان می‌پرد زیرا جذب فرش شده است. هم‌چنین بسیاری از وسایل پایه‌های فلزی دارند. فلز هم زنگ می‌زند و باعث ماندن لکه روی فرش می‌شود.
شستن فرش در خانه هم‌چین مشکلات دیگری نیز به همراه دارد زیرا حین شستن فرش، اغلب تمامی وسایل را از اتاق خارج نمی‌کنند و غالبا از فوم و فویل برای پیچاندن وسایل استفاده نمی‌کنند که با فرش تماس نداشته باشند.
یکی از روش‌هایی برای شستشوی فرش در قالیشویی استفاده می‌شود، مکش خشک می‌باشد. این روش در عمل روند خشکی نیست و در واقع میزان رطوبت در آن کنترل شده است. بدان معنا که فرش تا حدی مرطوب می‌شود ولی کاملا خیس نمی‌شود. روند این روش تقریبا شبیه شستشوی خانگی است ولی وسایلی که به کار برده می‌شوند بزرگ‌تر و پیشرفته‌تر هستند.
اگر چه در این روش از همان مواد شیمیایی خانگی استفاده می‌شود، ولی در روش مکش خشک مقدار و چگونگی استفاده از مواد شوینده متفاوت است. یک ماشین با دو برس بزرگ و چرخشی مواد شوینده را بر سطح فرش پخش می‌کند. دستگاه با فراهم کردن مقدار کافی از آب لکه‌ها را از بین می‌برد و سپس مایع و آلودگی را مجددا می‌مکد که باعث خشک شدن فرش می‌شود و بدین صورت، فرش برای استفاده و جارو کشیدن آماده می‌شود.
برخی از قالیشویی‌های حرفه‌ای محلول‌های تمیز کننده کربن‌دار بر فرش می‌پاشند. این روند کربنه کردن باعث می‌شود که شوینده‌ها با کمترین مقدار آب جذب بافت فرش شوند. محلول حاوی هیچ گونه روغن و یا مواد پاک کننده قوی که اثرات منفی بر فرش به‌جای بگذارد نمی‌باشد. لکه‌هایی که با محلول از بین نرفته‌اند با ماشین به راحتی شسته می‌شوند.
در مقایسه با سیستم شستشوی آبی، این روش فرش را عمیق‌تر تمیز نمی‌کند ولی در روش مکش خشک بافت و عمق فرش به خوبی تمیز می‌شوند. خوبی این روش این است که بقایای مواد شوینده در فرش باقی نمی‌ماند و فرش بیش از حد خیس نمی‌شود و خیلی سریع و در عرض یک ساعت خشک می‌شود. از سوی دیگر مراکز قالیشویی حرفه‌ای از همان روش‌های شستشو در خانه استفاده می‌کنند ولی با دو تفاوت عمده. ابتدا این‌که در مراکز قالیشویی، شستن فرش را همیشه و هرروز انجام می‌دهند و این تجربه به آن‌ها کمک می‌کند که بهترین روش شستشو و نظافت را برای هر نوع فرش تشخیص دهند و فرش آسیب به آن وارد شود.
ثانیا در مراکز قالیشویی حرفه‌ای از وسایل و مواد شوینده‌ی بسیار قوی استفاده می‌شود، زیرا می‌دانند که دارند چکار می‌کنند و می‌دانند که چگونه از این مواد و وسایل استفاده کنند که آسیبی به فرش وارد نشود.
به‌عنوان مثال برای شستن یک فرش سنگین و پر تراکم یک قالیشوی حرفه‌ای ابتدا فرش را با شامپو فرش قوی می‌شوید و سپس با آب گرم آن را آبکشی می‌کند. دستگاه‌هایی نیز وجود دارند که این روند را همزمان انجام می‌دهند. اغلب مکنده‌ای که بر سیستم مکش آب گرم نصب شده است به حدی قوی و بزرگ است که بر روی ماشین حمل می‌شود. قالیشویی‌های حرفه‌ای دو مزیت دیگر نیز دارند . اول این‌که آن‌ها به جابه‌جایی وسایل سنگین عادت دارند و دوم این‌که معمولا می‌دانند که چگونه راه حلی برای مشکلات خاصی مثل لکه‌های فرش پیدا کنند.
لکه‌های فرش و روش‌های دیگر شستشو
برخی مراکز قالیشویی لکه‌بر را جزو خدمات تعیین شده حساب می‌کنند و برخی هم برای برطرف کردن لکه‌های عمیق با استفاده از مواد لکه‌بر قوی هزینه بیشتری از شما دریافت خواهند کرد.
پاشیدن مواد شوینده روی فرش چند دقیقه قبل از شستشو باعث می‌شود نتایج بهتری از شستشو بگیرید. این شوینده‌های شیمیایی مواد چرب روی فرش را حل می‌کنند و بدین صورت در شستشوی اصلی تمامی لکه‌ها به راحتی از بین می‌روند. در برخی مراکز قالیشویی این روند استاندارد شستشو می‌باشد. ولی برخی مراکز هم ممکن است برای این کار هزینه‌ی اضافی بگیرند. پس قبل از شروع کار این موضوع را از متصدیقالیشویی بپرسید تا مطمئن شوید.
امروزه بسیاری از تولیدکنندکان فرش از پوششی بر بافت فرش استفاده می‌کنند که مانع از جذب مایعات و لک در فرش می‌شوند. نکته آن است که در صورت ریختن چیزی روی فرش باید در اسرع وقت آن را تمیز کنید. یک فرش که 5 سال عمر کرده است این ویژگی را از دست می‌دهد . یک روش برای امتحان این است که چند قطره آب روی فرش بریزید، اگر آب را جذب کرد پس مشخص می‌شود که لازم است این روکش عایق دیگر روی فرش قرار بگیرد. بهترین روش استفاده از مواد شیمیایی فلور دار و یا هر شوینده دیگری است که محتوی دوپونت تفلون باشند. بهتر است آن نوع از مواد محافظتی را خریداری کنید که کارخانه‌ی فرش پیشنهاد می‌دهد. این مواد را پس از شستن و تمیز کردن فرش به آن می‌زنند زیرا در این صورت نتایج بهتری دارد و باید در حالی که فرش هنوز خیس است، مواد را به آرامی با برس روی آن بمالید.
در موارد بسیاری بوی بد با شستشو از بین می‌رود. بسیاری از رایحه‌های بد فرش ناشی از کپک و یا ادرار می‌باشند که در عمق فرش نفوذ کرده‌اند. ولی باید بدانید که شستشوی بیش از حد برای تمیز کردن عمقی فرش آن را خراب می‌کند. استفاده از مواد آنتی باکتریال باعث از بین رفتن تدریجی بوی ناشی از کپک می‌شود و به علاوه، از بین بردن بو با این مواد شیمیایی فقط راه حلی موقتی است زیرا عطرهای خوشبوی مخصوص فرش تاثیری موقتی دارند که برخی افراد هم از بوی بد آن‌ها اذیت می‌شوند و یا به آن‌ها حساسیت دارند.
با شستشو بسیاری از میکروب‌ها، قارچ‌ها و کپک‌ها به طور کلی از بین می‌روند ولی همه‌ی آن‌ها از بین نمی‌روند. با استفاده از مواد ضد عفونی کننده فضایی برای میکروب‌ها بوجود می‌آید که نمی‌توانند در آن تکثیر شوند. استفاده از این مواد به رفع بوی بد نیز کمک خواهد کرد و عمر مفید فرش را افزایش خواهد داد و افرادی که آلرژی دارند هم از مواد حساسیت زای موجود در فرش راحت می‌شوند.
الکتریسیته فرش در فصل زمستان آزاردهنده می‌شود زیرا در این فصل سیستم‌های حرارتی هوای خانه را خشک می‌کنند. البته کارخانه‌های تولید فرش بافت‌ها و پوشش‌های جدیدی تولید کرده‌اند که مانع از ایجاد الکتریسیته در فرش می‌شوند. اگر با فرش خانه خود مشکلی دارید بهترین، آسان‌ترین و سالم‌ترین روش افزایش رطوبت خانه است. همین که رطوبت خانه به بیش از 40 درصد افزایش یابد مشکل الکتریسیته فرش رفع خواهد شد. روش‌های بسیاری برای کاهش الکتریسیته فرش وجود دارد ولی اکثر آن‌ها باعث ایجاد آلودگی در فرش می‌شوند.
در بالا به تفاوت شست وشوی فرش در منزل و قالیشویی پرداختیم و همچنین نکاتی را درباره هرکدام از روش ها بیان کردیم .اما شیوه شست و شو صحیح یکی از راه های داشتن فرش ماشینی خوب است. فرایند پهن کردن فرش ماشینی خوب معمولا قبل از مزحله خرید فرش ماشینی شروع میشود.در مرحلع قبل از خرید فرش ماشینی مهمترین کاری که باید انجام شود کسب اطلاعات درباره فرش ماشینی است.افراد باید قبل از خرید فرش ماشینی نکات مهم فرش را یادبگیرند تا بتوانند در مرحله خرید بهترین تصمیم را بگیرند.در سایت ویرگول یک مقاله وجود دارد با عنوان شش مقاله کاربردی از فرش ماشینی که به نظر من نکات خوبی در ان بیان شده است وخواندن ان خارج از لطف نیست.
منابع:
https://www.irangan.com/Blog/2058-تفاوت-شستن-فرش-در-خانه-و-قالیشویی
https://fa.wikipedia.org/wiki/فرش_ماشینی